Istebna: Dudy to nie gajdy, a kobza to instrument strunowy

W Zakopanem mówi się na nie koza, w Beskidzie Żywieckim dudy, w Beskidzie Śląskim gajdy, w Wielkopolsce i na Kalabrii kozioł, a w Szkocji mają aż 25 piszczałek. - Przy okazji warto wiedzieć, że określanie szkockiego instrumentu kobzą jest nieporozumieniem. Kobza jest instrumentem strunowym. Kiedyś ktoś przywiózł tę nazwę do Polski na określenie czegoś zupełnie innego i tak już zostało. To na czym według nas grają "kobziarze", to po prostu dudy - wyjaśnia Zbigniew Wałach, znany muzyk z Istebnej, założyciel kapeli Wałasi, budowniczy instrumentów ludowych.

Dla ceprów rozróżnienie gajd od dud to nie lada łamigłówka. Najczęściej po prostu używają tych nazw zamiennie, sądząc, że to jeden instrument.

Dudy są dmuchane ustami, gajdy pompuje się dymlokiem. W Beskidzie Śląskim gajdy na początku były bardzo podobne do dud, choć dudy były bardziej okazałe. Różniły się przede wszystkim gajdzicą, w dudach miała o jeden ton (wyższy) więcej. Dudy są niewygodne, bo muzyk który gra nie może już śpiewać. Poza tym powietrze wdmuchiwane do worka z ust wpływa niekorzystnie na instrument. Skóra po pewnym czasie zużywa się. Brzmienie instrumentu jest wyższe, muzyka bardziej agresywna.

Gajdy grają wykorzystując bas, rodzaj piszczałki, która wydobywa z siebie jeden dźwięk. Żeby coś z niego wyciągnąć montuje się stroik, który moduluje przepływające powietrze. Przetworzone przez drewno, przez zaciskające go obrączki daje dźwięki charakterystyczne dla poszczególnych instrumentów. Wiele zależy od dobrze ustabilizowanego basu, dopiero potem zabierać się można do strojenia gajdzicy. Szczególnej obróbki wymaga skóra na worek, w którym gromadzi się powietrze. Musi być bardzo szczelny. Gdy ciśnienie w nim jest prawidłowe, można osiągać przewidywalne brzmienie.

Kiedyś gajdy, na równi ze skrzypcami, były podstawowym instrumentem kapel góralskich. Instrumentu nigdzie nie można było kupić, trzeba go było zrobić.